10 dingen die je moet weten over kwallen

Fascinerend, kleverig, gevaarlijk, elegant... Kwallen zijn bijzondere wezens. 

Maar kennen we ze eigenlijk wel echt?

De kwal is een dier dat drijft. Ze zwemmen maar kunnen niet weerstaan aan zeestromingen, en daarom worden ze geklasseerd als plankton. De Griekse etymologie planktos betekent dwalend, onstabiel.

Dit verklaart bijvoorbeeld de wildgroei van pelagische kwallen Pelagia noctiluca aan de Middellandse Zeekusten. Deze massale toestroom van kwallen houdt verband met zuidoostenwinden, die ze naar de kust drijven omdat ze de kracht van de wind niet kunnen weerstaan.

Deze ongewervelde bestaat voor 98% uit water! Hierdoor ziet hij er gelatineachtig uit en drijft hij. 

Zijn parapluvormige lichaam is dus zacht. Om zich te verplaatsen sluit hij zijn paraplu, waardoor het water wordt afgestoten en hij zich voortbeweegt. 

De kwal is van groot belang voor de biotechnologie! Kwallen bevatten ook 1% van een proteïne genaamd collageen, vergelijkbaar met dat van mensen. Collageen uit Rhizostoma pulmo kwallen wordt getest om kunstmatige huid te maken, vooral voor brandwondenslachtoffers, maar ook voor cosmetische producten. 

Alle kwallen steken en sommige zijn dodelijk, zoals de Australische kubomedusa Chironex fleckeri, bijgenaamd de zeewesp. 

Deze stekende eigenschap komt ook voor bij verwanten van kwallen, zoals koraal en zeeanemonen. Ze worden allemaal geclassificeerd als cnidaria (van het Griekse knidè, wat netel betekent). 

Er zijn meer dan 9.000 soorten cnidaria, waaronder 1.500 soorten kwallen.

De kwal ziet er misschien breekbaar en delicaat uit, maar hij heeft een geheim wapen: zijn cnidocyten, die hem tot een angstaanjagend roofdier maken. Deze netelcellen zitten met duizenden tegelijk langs de filamenten. Bij contact activeren ze een harpoen die gif injecteert.

Een zwemmer die de lange draden in het water niet kan zien, kan een bijzonder aangrijpende herinnering hebben aan zijn of haar ontmoeting met een kwal.

Op het strand behouden gestrande kwallen hun opvallende kracht en blijven ze giftig. Wees dus voorzichtig - als je erover wrijft, prik je jezelf!

De kwal is een heel oud zeedier. Er werden fossielen van 600 miljoen jaar oud ontdekt in Australië. Sommige van deze fossielen zijn afkomstig van de voorouders van de kwallen, de zogenaamde Ediacaria.

Kwallen onderscheiden zich doordat ze geen hart, hersenen en longen hebben!

Ze ademen door hun lichaamswand. Ze hebben echter wel een spijsverteringsstelsel, met tussen de tentakels een mond, en ook een maag, spieren en zenuwen.

Hun zenuwstelsel is een eenvoudig netwerk van cellen: aan de rand van de paraplu bevinden zich evenwichtsorganen, een zogenaamd rhopalium, en lichtgevoelige organen, hun zintuigen.

Ondanks hun zeer primitieve voorkomen hebben kwallen een complexe levenscyclus.

Bij een aantal soorten geven de mannelijke en vrouwelijke kwallen hun geslachtscellen af in het open water, waar deze elkaar willekeurig ontmoeten. Op dat moment vindt de bevruchting plaats en er wordt een eitje gevormd dat vervolgens evolueert in een kwal.

Maar bij veel andere soorten is de voortplanting complexer en verloopt deze in twee fasen: een vaste fase en een vrije fase.

Kwallen variëren in grootte en vorm: sommige zijn bijna onzichtbaar voor het blote oog, terwijl andere indrukwekkend groot zijn.

De kleinste soort heeft een diameter van slechts enkele millimeters. De grootste kwal, de gele haarkwal (Cyanea capillata), heeft een paraplu met een diameter van meer dan 2 meter en tentakels die wel 50 meter lang kunnen worden. Deze kan honderden kilo's wegen!

Kwallen komen overal voor, in elke zee, warm of koud, van het oppervlak tot de diepzee, en er leven zelfs kwallen in zoet water.

De kwal is een vraatzuchtige en geduchte jager die zich voedt met plankton en gemakkelijk viseieren en -larven eet. De kwal zelf wordt gepredeerd door tonijn, zonnevis en lederschildpadden.

Een recente studie heeft aangetoond dat, naast tonijn en lederschildpadden, een groter aantal diersoorten zich voedt met kwallen. De consumptie van kwallen door andere soorten zou kunnen toenemen om het verdwijnen van hun natuurlijke prooi te compenseren. Hun voedingsbijdrage is misschien laag, maar ze zijn in zeer grote aantallen aanwezig.

Deze proliferatie van kwallen is waargenomen in verschillende delen van de wereld en sommige wetenschappers hebben het over de "gelificatie" van de oceanen.

Waarom deze overbevolking?

• Overbevissing van bepaalde vissoorten, die natuurlijke roofdieren van kwallen zijn, zou kwallen aanmoedigen om zich te vermenigvuldigen.
• Door de afname van de populaties kleine vissen, die zich voeden met dezelfde prooien als kwallen, krijgen ze toegang tot meer zoöplankton en kunnen ze zich vermenigvuldigen.
• De stijging van de oceaantemperatuur bevordert hun groei en verlengt hun voortplantingsperiode.
• Mestvervuiling stimuleert de voortplanting van plantaardig plankton, dat hun menu vormt samen met zoöplankton en soms zelfs eieren, larven en kleine vissen.

Zeker niet direct! Maar tot twee keer toe heeft wetenschappelijk werk over kwallen de auteurs ervan de hoogste prijs in hun vakgebied opgeleverd.

• In 1913 werd de Nobelprijs voor Geneeskunde en Fysiologie toegekend aan Charles Richet voor zijn beschrijving van anafylaxie, een verergerde allergische reactie bij een persoon die al gesensibiliseerd was. Het gif van bepaalde kwallen vermindert de immuniteit van de gestoken persoon bij elke nieuwe steek, waardoor een heftigere reactie wordt uitgelokt.
• In 2008 kregen de Japanner Osamu Shimomura en de Amerikanen Roger Tsien en Martin Chalfie de Nobelprijs voor Scheikunde voor hun extractie van het groene fluorescerende eiwit uit Aequorea victoria, een lichtgevende kwal. Dit eiwit, aequorine, wordt gebruikt als biologische marker in medisch onderzoek.