Lijstje met termen over polen en gletsjers

Meer dan veertig 'gletsjer- en poollanden' zaten tijdens de 'One Planet – Polar Summit' die op 8, 9 en 10 november 2023 plaatsvond in Parijs, samen met cryosfeerspecialisten om het te hebben over de noodsituatie die de poolgebieden treft, met name het afsmelten van de ijskap en de verstoring van de waterkringloop.

Cryosfeer: deze term verwijst naar alle zee- of landoppervlakken waar water in vaste toestand aanwezig is. In 2019 heeft het IPCC een specifiek rapport gepubliceerd over de oceaan en de cryosfeer.

Een gletsjer is een compacte en harde massa bevroren water die ontstaat door een opeenstapeling van sneeuwlagen die onder hun gewicht het aanwezige water uitdrijven. Een gletsjer is landijs, terwijl een ijsbank bestaat uit zee-ijs. Het smeltwater van de gletsjers komt terecht in de oceaan en doet de zeespiegel stijgen.

Een gletsjer is dus een massa zoetwater in vaste vorm die zich vernieuwt door de toevoeging van nieuwe lagen sneeuw en het smelten van het ijs. De gletsjer beweegt, hij stroomt van boven naar beneden.

Iceberg: dit is een gletsjerblok dat loskomt en afdrijft. Als er een stuk ijs loskomst van de gletsjer, spreken we van 'kalven'.

IJsbank of zee-ijs: we spreken van een 'ijsbank' als we het hebben over het gestolde ijs op het wateroppervlak. Bij zee-ijs houdt de perennerende ijsbank een aantal jaren stand, terwijl de seizoensijsbank zich tijdens de poolwinter vormt. De ijsbank is dus bevroren zeewater en smelt seizoensgebonden af. Dit veroorzaakt geen stijging van de zeespiegel, want het is altijd hetzelfde water.

IJsbanken zijn belangrijk, want zij reflecteren het zonlicht naar de atmosfeer. Als er minder ijsbanken zijn, krijgen we een groter oceaanoppervlak dat het zonlicht absorbeert.

Ander gevolg van de vermindering van het ijsoppervlak in zee: het geleidelijk verdwijnen van de habitat van de ijsberen en de zeeroofdieren zoals zeehonden, zeeleeuwen en oorrobben.

Inlandsis of poolkap: dit is een immense continentale gletsjer in de poolgebieden die aan de waterkant afbreekt en zo icebergs vormt. De term 'inlandsis' is van Scandinavische oorsprong en betekent 'binnenlands ijs'.

We spreken van 'inlandsis' en niet meer van gletsjer wanneer de ijsmassa een oppervlakte heeft van meer dan 50.000 km²; de Antarctische inlandsis is de grootste poolkap, de tweede grootste is die van Groenland. Op Antarctica gaat de inlandsis over in een ijsplateau dat doorloopt in zee.

IJskap: dit is een gletsjer met een oppervlakte kleiner dan 50.000 km², bij een grotere oppervlakte spreken we van een inlandsis of poolkap.

Permafrost of perenne tjäle of eeuwig ijs in het Nederlands is een 'bevroren grond' waarvan de temperatuur gedurende 2 opeenvolgende jaren niet boven 0 graden komt. Het laagje aarde dat deze bevroren grond bedekt, ontdooit in de zomer en hierop groeien planten. De permafrost vertegenwoordigt 20% van het aardoppervlak; deze bevindt zich hoofdzakelijk in Groenland, Alaska, Siberië en Canada.

De opwarming van het klimaat zou ertoe leiden dat de permafrost gaat smelten en dat de daarin tot nog toe opgeslagen broeikasgassen vrijkomen. Een ander risico, dit keer voor de gezondheid: het uitbreken van virussen en bacteriën die voorlopig nog opgesloten zitten in het ijs.

Arctica is een door land omgeven oceaan die zich op de noordpool bevindt. Het emblematische dier van dit gebied is de ijsbeer.

Antarctica bevindt zich op de zuidpool. Dit continent is omgeven door de Zuidelijke Oceaan. Het emblematische dier is de pinguïn.